తెలుగు సాహిత్య, విజ్ఞాన రంగాలలో మహోన్నత కృషి చేసిన అసాధారణ వ్యక్తి. తెలుగు జాతి చరిత్ర, సంస్కృతి, విజ్ఞాన రచనలకు ఉన్నత ప్రమాణాలను నెలకొల్పిన ఆయన, తన 46 సంవత్సరాల స్వల్ప జీవితకాలంలో అసాధ్యమైన సాహితీ కృషిని సాధించారు. విజ్ఞాన చంద్రికా మండలి స్థాపకుడిగా, తెలుగులో మొట్టమొదటి విజ్ఞాన సర్వస్వ సృష్టికర్తగా, చరిత్ర పరిశోధనలకు శ్రీకారం చుట్టిన ఆయన, తెలుగు జాతిని అజ్ఞానాంధకారం నుండి మేల్కొలిపిన మహాపురుషుడు. ఈ రోజు తెలుగు జాతి మేలుకొలుపు సాహితీ కృషీవలుడు కొమర్రాజు వెంకట లక్ష్మణరావు గారి జన్మదిన జ్ఞాపకం !

    🌿🌺🌿🌺🌿🌺🌿🌺🌿🌺🌿🌺🌿

ఈ వ్యాసంలో ఆయన జీవితం, సాహిత్య కృషి, విజ్ఞాన రంగంలో చేసిన సేవలు, మరియు తెలుగు సాహిత్యానికి ఆయన చేసిన అమూల్య సహకారాన్ని సమగ్రంగా చర్చిద్దాం.

◾జీవిత విశేషాలు

కొమర్రాజు వెంకట లక్ష్మణరావు 1877 మే 18న కృష్ణా జిల్లా పెనుగంచిప్రోలులో జన్మించారు. ఆయన ప్రముఖ రచయిత్రి బండారు అచ్చమాంబకు సోదరుడు. లక్ష్మణరావు మూడవ యేటనే తండ్రి మరణించడంతో, సవతి అన్న శంకరరావు పోషణలో భువనగిరిలో ప్రాథమిక విద్యను పూర్తి చేశారు. ఆయన మేనమామ బండారు మాధవరావు నాగపూరులో ప్రభుత్వ ఉద్యోగిగా ఉండటంతో, లక్ష్మణరావు తల్లితో కలిసి నాగపూరు చేరారు. అక్క అచ్చమాంబ, మేనమామ మాధవరావు వద్ద ఉంటూ, ఆయన మరాఠీ భాషను నేర్చుకున్నారు. 1900లో బి.ఎ., 1902లో ఎమ్.ఎ. పట్టాలను పొందారు. తెలుగు, మరాఠీ, ఇంగ్లీషు, సంస్కృతం, బెంగాలీ, ఉర్దూ, హిందీ భాషలలో ప్రావీణ్యం సంపాదించిన లక్ష్మణరావు, బహుభాషా పండితుడిగా గుర్తింపు పొందారు.

.......

నాగపూరులో విద్యాభ్యాసం పూర్తయిన తర్వాత, మునగాల రాజా నాయని వెంకట రంగారావు సంస్థానంలో ఉద్యోగం పొందారు. రాజా వెంకట రంగారావు తెలుగు భాషాభిమానిగా, లక్ష్మణరావు సాహితీ కృషికి తగిన ప్రోత్సాహం, ఆర్థిక సహాయం అందించారు. ఈ సహకారంతో లక్ష్మణరావు తెలుగు భాషాభివృద్ధికి అనేక కార్యక్రమాలను చేపట్టారు.

◾సాహిత్య కృషి.....

లక్ష్మణరావు సాహిత్య కృషి బహుముఖీనమైనది. ఆయన సాహిత్య, చరిత్ర, విజ్ఞాన రచనల ద్వారా తెలుగు జాతికి కొత్త దృక్పథాన్ని అందించారు. ఆయన స్థాపించిన  "విజ్ఞాన చంద్రికా మండలి"  తెలుగులో విజ్ఞాన రచనలను ప్రోత్సహించడంలో కీలక పాత్ర పోషించింది. ఈ సంస్థ ద్వారా తెలుగులో మొట్టమొదటి విజ్ఞాన సర్వస్వం సృష్టించబడింది, ఇది తెలుగు సాహిత్యంలో ఒక మైలురాయి. ఈ విజ్ఞాన సర్వస్వం వివిధ విషయాలపై శాస్త్రీయ, సమగ్ర సమాచారాన్ని తెలుగు పాఠకులకు అందించడంలో ప్రముఖ పాత్ర వహించింది.

......

లక్ష్మణరావు చరిత్ర పరిశోధనలకు శాస్త్రీయ దృక్పథాన్ని తీసుకొచ్చారు. ఆయన రచనలు కేవలం సాహిత్య రచనలుగానే కాక, చరిత్ర, సంస్కృతి, సమాజం వంటి విషయాలపై లోతైన అధ్యయనాన్ని ప్రతిబింబిస్తాయి. ఆయన మరాఠీ, తెలుగు భాషలలో వ్యాసాలు, కవితలు రాశారు. ముఖ్యంగా, మహారాష్ట్రలో ఉండగా బాలగంగాధర తిలక్‌తో జరిగిన "పర్ణశాల వివాదం' ఆయన పండితీ ప్రతిభకు నిదర్శనం. తిలక్ రామాయణంలోని పర్ణశాల నాసికలో ఉందని వాదించగా, లక్ష్మణరావు దానిని ఖండించి, గోదావరి సమీపంలో ఉందని శాస్త్రీయంగా నిరూపించారు. ఈ వివాదం ఆయనకు మహారాష్ట్ర విద్యావంతుల మధ్య గౌరవాన్ని తెచ్చిపెట్టింది. ఈ సంఘటన ద్వారా తిలక్‌తో ఆయనకు గాఢమైన స్నేహం ఏర్పడింది. 22 ఏళ్ల వయసులోనే ఈ స్థాయి విద్వత్తును ప్రదర్శించిన లక్ష్మణరావు, తన జీవితం ద్వారా తెలుగు జాతి ఔన్నత్యాన్ని చాటారు.

◾సాహితీ సహచర్యం మరియు స్ఫూర్తి.....

లక్ష్మణరావు కేవలం రచయితగానే కాక, అనేక మంది సాహితీవేత్తలకు సహచరుడు, ప్రోత్సాహకుడు, స్ఫూర్తిదాతగా నిలిచారు. ఆయన సాహిత్య పరిచయాలు మహారాష్ట్ర, ఆంధ్ర రాష్ట్రాలలో విస్తరించాయి. బాలగంగాధర తిలక్‌తో ఆయన స్నేహం, తెలుగు సాహిత్య రంగంలో ఆయన చేసిన కృషి, ఆయనను ఒక సాహితీ కేంద్రబిందువుగా మార్చాయి. ఆయన స్థాపించిన విజ్ఞాన చంద్రికా మండలి, అనేక మంది రచయితలను ప్రోత్సహించి, తెలుగు సాహిత్యంలో విజ్ఞాన రచనలకు బీజం వేసింది.

◾"శ్రీకృష్ణదేవరాయ ఆంధ్రభాషా నిలయము”.....

కొమర్రాజు లక్ష్మణరావు, నాయని వెంకటరంగారావు, రావిచెట్టు రంగారావు, ఆదిపూడి సోమనాథరావు, మైలవరపు నరసింహ శాస్త్రి వంటివారు కలసి హైదరాబాదు లోని అప్పటి రెసిడెన్సీ బజారు (కోఠీ) లో రావిచెట్టు రంగారావు స్వగృహంలో 1901 సెప్టెంబర్ 1 న "శ్రీకృష్ణదేవరాయ ఆంధ్రభాషా నిలయము” ను స్థాపించారు. తెలుగునాట అధునాతన పద్ధతులలో ప్రారంభమైన మొదటి గ్రంథాలయం ఇదే. తెలుగు భాషకు ఈ సంస్థ ద్వారా ఎంతో సేవ జరిగింది. ఆదిరాజు వీరభద్రరావు వంటి మహనీయులు దీనికి కార్యదర్శులుగా పనిచేశారు. తెలంగాణ ప్రాంతంలో తెలుగు భాష స్థితిని మెరుగుపరచడమే ఈ గ్రంథాలయ స్థాపన ముఖ్యోద్దేశ్యం. అలాగే 1906 లో 'విజ్ఞాన చంద్రికా మండలి' స్థాపించడంలో ప్రముఖపాత్ర వహించాడు. ఈ మండలి ప్రధానోద్దేశ్యము ఇలా చెప్పబడింది - స్వరాజ్యం కొఱకు ఆంధ్రదేశంలోను, యావద్భారతంలోను కూడా గాఢ వాంఛ ప్రబలియున్నది. కులమత భేదాలు లేక యుక్తవయసు వచ్చిన ప్రతి పురుషునికి, స్త్రీకి వోటు గలిగిన స్వరాజ్యమే మన గమ్యస్థానం. పంచముల అస్పృశ్యత రూపుమాపనిదే స్వరాజ్యము రానేరాదు. ఆంధ్ర ప్రజలకు నవీన ప్రపంచములో అత్యంతముగా వృద్ధియైన ప్రకృతి శాస్త్ర, చారిత్రక, రాజకీయ, ఆర్ధిక విజ్ఞానముల నిచ్చుట ఆవశ్యకము. విజ్ఞాన చంద్రికా గ్రంథ మండలి తెలుగుదేశానికి అందించిన మొదటి పుస్తకం గాడిచర్ల హరి సర్వోత్తమరావు రచించిన "అబ్రహాం లింకన్". దీని ప్రచురణకు ప్రూఫులు దిద్దడం నుండి తొలిపలుకు వ్రాయడం వరకు చాలా భారాన్ని లక్ష్మణరావు నిర్వహించాడు.

......

1906 – 1910 మధ్యకాలంలో మండలి 30 పైగా గ్రంథాలను ప్రచురించింది. గ్రంథాలన్నింటిలోనూ సంపాదకునిగా లక్ష్మణరావు హస్తం సోకనిదేదీ లేదంటారు. 1908 లో ఈ సంస్థను మద్రాసుకు మార్చారు.1912లో దీనికి అనుబంధంగా విజ్ఞాన చంద్రికా పరిషత్తును స్థాపించారు. గ్రంథ పఠనాభిరుచిని పెంపొందించడం పరిషత్తు లక్ష్యం. అనేక కేంద్రాలలో సాహిత్యం, చరిత్ర, ప్రకృతి శాస్త్రం వంటి రంగాలలో పోటీలు పెట్టి విజేతలకు పతకాలు, సర్టిఫికెట్లు ఇచ్చేవారు.

◾తెలుగు జాతికి సహకారం....

లక్ష్మణరావు తెలుగు జాతికి చేసిన సహకారం అపారమైనది. ఆయన సమకాలీన తెలుగు సమాజం అజ్ఞానంలో మునిగి ఉండగా, విజ్ఞాన రచనల ద్వారా జాతిని చైతన్యవంతం చేశారు. ఆయన రచనలు కేవలం సాహిత్య రచనలుగానే కాక, చరిత్ర, సంస్కృతి, విజ్ఞాన రంగాలలో శాస్త్రీయ దృక్పథాన్ని అందించాయి. విజ్ఞాన చంద్రికా మండలి ద్వారా ఆయన ప్రారంభించిన విజ్ఞాన సర్వస్వం, తెలుగు భాషలో శాస్త్రీయ రచనలకు ఒక ఆదర్శంగా నిలిచింది. ఆయన చరిత్ర పరిశోధనలు, తెలుగు జాతి సాంస్కృతిక వారసత్వాన్ని తెలియజేయడంలో కీలకమైనవి.

◾వర్ధంతి సందర్భంగా....

ఈ రోజు, జూలై 12, 2025, కొమర్రాజు వెంకట లక్ష్మణరావు

గారి వర్ధంతి సందర్భంగా, ఆయన సాహిత్య కృషిని, తెలుగు జాతికి చేసిన సేవలను స్మరించుకోవడం అత్యంత సముచితం. కేవలం 46 సంవత్సరాల జీవితంలో ఒక సంస్థకు సరిపడా పనిని సాధించిన లక్ష్మణరావు, తెలుగు సాహిత్య, విజ్ఞాన రంగాలలో చిరస్థాయిగా నిలిచారు. ఆయన స్ఫూర్తితో, తెలుగు జాతి మరింత చైతన్యవంతంగా, సాహిత్య, విజ్ఞాన రంగాలలో మరిన్ని ఉన్నత శిఖరాలను అధిరోహించాలని ఆకాంక్షిద్దాం.

           🌿🌺🌿🌺🌿🌺🌿🌺🌿🌺🌿🌺🌿